Amper zeven jaar geleden hoopte Sally Rooney, zoals veel debuterende schrijvers, met haar eerste roman net genoeg te verdienen om in relatieve rust aan een volgend boek te kunnen werken. Dat is niet gelukt.

Integendeel. Gesprekken met vrienden werd door lezers en critici vurig omarmd, en met de opvolger Normale mensen werd de jonge Ierse een literair fenomeen, de stem van een generatie. De populaire twaalfdelige tv-adaptatie, met Daisy Edgar-Jones en Paul Mescal in de hoofdrollen, deed daar voor de niet bepaald aandachtshongerige auteur nog een schepje faam bovenop.

En dus werd Rooneys derde (net iets minder geslaagde) roman Prachtige wereld, waar ben je volledig instaproof (inclusief totebags en kekke vissershoedjes) in de markt gezet. Op zijn zachts gezegd opmerkelijk voor een schrijver die zich trots een marxist noemt en die in elke roman minstens een keer van leer trekt tegen de vermarkting van de kunsten. De “onmiddellijke annexatie van opkomende visuele stijlen door het grootkapitaal” heet het in haar nieuwe roman Intermezzo .

Dat boek wordt iets minder opdringerig aan de mens gebracht dan zijn voorganger, al betekent dat niet per se dat boekhandelaars het minder grootschalig zouden moeten inslaan. Net als zijn voorgangers is Rooneys vierde een roman over liefde, lust en de (on)mogelijkheid van intermenselijke relaties. Alleen zijn Ivan en Peter, de twee mensen van wie je dit keer 400 pagina's lang denkt dat ze nu maar eens gewoon moeten zeggen dat ze van elkaar houden, twee broers die allebei de dood van hun vader proberen te verwerken. Rooney blijft echter Rooney, dus natuurlijk gaat het vooral ook over de vrouwen in hun leven, en over de vraag of hun relaties met die vrouwen wel zullen standhouden.

In een typische Rooney-roman wordt er in zowat elk hoofdstuk geneukt, wordt sentiment niet geschuwd en zit er een soapachtig kantje aan de liefdesrelaties en familiebanden. Wie valt voor wie en wat zullen anderen daarvan denken? Dat zijn de ogenschijnlijk banale vragen die Intermezzo lijkt te stellen, maar de geëngageerde schrijver beantwoordt ze met waardevolle inzichten over de manier waarop we de maatschappij inrichten en waarom we dat misschien beter anders zouden doen. Af en toe krijgen de personages op ietwat onhandige wijze politieke en filosofische monologen in de mond gelegd, maar Rooney komt er goed mee weg. Vooral omdat je haar personages op het moment dat ze beginnen te oreren al lang diep in je hart hebt gesloten.

HEERLIJK OUDERWETS

Ondanks haar status als millennial-icoon en haar slimme literaire verwerking van de media waarmee die generatie doorgaans communiceert, heeft Rooneys schrijven vaak ook iets heerlijk ouderwets. De hele 'show, don't tell'-filosofie waar schrijfopleidingen cursisten mee om de oren slaan, is gelukkig niet aan haar besteed. Rooneys personages worden minder gedefinieerd door wat ze doen dan door wat ze zeggen, denken, voelen en denken te voelen. En wat ze denken te voelen wordt steevast uitgebreid ontleed. Rooney kruipt in de hoofden van Ivan en Peter. Ze bedacht voor de gedachte- en gevoelswereld van beide broers zelfs een verschillende stijl. Een iets lossere, bij momenten naar stream of consciousness neigende schrijfstijl voor de ene, een strakkere, maar uit langere zinnen opgetrokken verteltrant voor de andere.

Niet alleen met haar stijlkeuzes plaatst Rooney zich buiten de tijd. Even onmodieus is de manier waarop ze literatuur gebruikt om onbeschaamd de rommelige schoonheid van leven en liefde te bezingen. Rooney schrijft misschien over kleine mensen, maar ze buigt zich via hen steeds dieper over de grote thema's. De vier romans die ze schreef zijn uiteindelijk terug te brengen tot één centraal vraagstuk: hoe kun je fatsoenlijk leven en liefhebben in wankele tijden? Die vraag probeert Rooney met veel tederheid, mededogen en vergevingsgezindheid voor haar personages (en voor al hun kleine onvolkomenheden) te beantwoorden. Rooneys oeuvre begint steeds meer op een ontroerend langgerekte liefdesverklaring aan de gewone mens te lijken. Tegen haar personages, en dus onvermijdelijk ook tegen haar lezers (die niet anders kunnen dan zich er getroost door voelen), zegt ze duidelijk: je bent belangrijk en je bent niet alleen. Je mag er zijn, met al je gebreken.

Vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs. Ambo Anthos, 432 blz., € 24,99 (e-boek € 14,99) Oorspr. titel: 'Intermezzo'.

Het is een schijnbaar onbeduidend detail, maar veelzeggend. Ivan Koubek, afgestudeerd natuurkundige en groot schaaktalent, op zijn 22ste nog altijd een beugel dragend, zit met zijn elf jaar oudere broer Peter in een restaurant, waar hij de kaart bekijkt. Voor de vorm, want hij heeft thuis op internet allang het menu bestudeerd en zijn keuze gemaakt. Het typeert hem. Onzeker als hij is, neemt Ivan, als het even kan, geen risico. En zeker niet in relatie tot zijn broer, die hem als het toppunt van ongemakkelijkheid beschouwt.

De scène is afkomstig uit Inter- mezzo, de vierde roman van Sally Rooney en haar beste tot nu toe. Hij vormt een voorbeeld van de subtiele maar trefzekere wijze waarop Rooney de diverse personages in haar nieuwe boek neerzet. Personages die ze, zoals altijd, vooral rekruteert uit de sociale groep waarvan ze zelf deel uitmaakt: intelligente, hoogopgeleide, welbespraakte jonge mensen die diepgravende gesprekken voeren en aan dito introspectie doen.

In Gesprekken met vrienden (Conversations with Friends), Normale mensen (Normal People) en Prachtige wereld, waar ben je (Beautiful World, Where Are You) verdiepte Rooney zich vooral in de liefdesschijnbewegingen van haar personages. Daarnaast was er een politiek-maatschappelijke ondertoon en schuwde Rooney een zekere (zelf)spot niet, waar het haarzelf en haar generatiegenoten betrof. Zoals in de pathetische uitroep: 'Zijn wij niet te beklagen, wij kinderen die zijn geboren toen de wereld ophield te bestaan?'

Ook in Intermezzo spelen liefdesrelaties en maatschappelijke beslommeringen een rol van betekenis, maar ze worden naar een hoger niveau getild, doordat ze zijn ingebed in bespiegelingen met volwassen, complexe morele implicaties.

Dat heeft er zeker mee te maken dat in deze roman de relatie tussen twee broers centraal staat: twee mensen die elkaar van jongs af aan kennen en dus een lange gemeenschappelijke geschiedenis hebben. Hun relatie is complexer dan veel andere relaties die Rooney in haar eerste drie boeken beschreef. Peter en Ivan leven al jaren op gespannen voet met elkaar. Ze zijn dan ook uitgesproken verschillend van karakter. Waar Ivan de 'nerd' van de twee kan worden genoemd, is Peter een succesvolle, charmante, goed verdienende mensenrechtenadvocaat en universitair docent.

Er is één ding dat de broers delen: het grote verdriet om hun vader, die recentelijk aan kanker is overleden. Hij was pas in de 60. Zijn dood heeft er hard ingehakt bij de broers en hun verdriet manifesteert zich heel verschillend. Zo maatschappelijk geslaagd als hij mag lijken, is Peter hevig zoekende. Hij had jarenlang een innige relatie met Sylvia, die bijna een lid van het gezin was, totdat zij een ernstig ongeluk kreeg. Sindsdien lijdt ze aan chronische pijn en is ze bijvoorbeeld niet langer in staat tot seksueel contact. Niet lang na het ongeluk heeft Sylvia de relatie beëindigd om Peter te behoeden voor een moeizame, uitzichtloze relatie, zo kan de lezer concluderen.

Maar Peter houdt nog steeds van haar. Tegelijkertijd zoekt hij afleiding in een verhouding met de 23-jarige Naomi, aantrekkelijk en seksueel gewillig. Peter slikt kalmerende middelen, blowt en drinkt regelmatig te veel. Hij zet zich af tegen zijn sociaal onaangepaste jongere broer. Alleen al het gruwelijk lelijke pak dat hij aanhad op hun vaders begrafenis!

Rooney laat in haar roman voortdurend het perspectief verschuiven, zodat we in de ziel van diverse personages kunnen kijken en te weten komen hoe zij elkaar zien. We lezen hoe Ivan tobt met zijn eigen sociale geklungel, waarvan hij zich veel beter bewust is dan zijn broer denkt. En hoe hij, op een simultaanschaaktoernooi waar hij alle partijen wint, de veertien jaar oudere Margaret ontmoet, die zijn onhandigheden juist charmant en authentiek vindt. De twee belanden met elkaar in bed en er ontstaat een soort weekendrelatie.

Hoewel Peter en Ivan nadrukkelijk de twee hoofdpersonen van Intermezzo zijn, worden ook de persoonlijkheden van Sylvia en Margaret uitgediept, en daarmee belangwekkende vragen aangesneden. Wat kun je van de toekomst verwachten wanneer je als 36-jarige vrouw een relatie aangaat met een 22-jarige man? Of wanneer je door een ongeluk en chronische pijn eigenlijk ongeschikt bent voor een (conventionele) liefdesrelatie?

Rooneys karakteriseringen zijn in Intermezzo treffender, geloofwaardiger en indringender dan ooit. Bij de uitdieping van haar personage Peter maakt ze - een nieuw fenomeen in haar werk - gebruik van flarden stream of consciousness. In het gejaagde staccato van Peters innerlijke stem komen onvermoede aspecten van zijn persoonlijkheid tot uiting. Het maakt duidelijk hoe groot de kloof kan zijn tussen wat iemand zegt en doet, en wat hij denkt en voelt.Intermezzo is een rijker en rijper boek dan zijn niet onaanzienlijke voorgangers. Dat komt ook tot uiting in de catharsis die Rooney aan het slot weet te bewerkstelligen: zonder violen, zonder ongeloofwaardige beloften, maar met een grote overtuigingskracht.

Uit het Engels vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs.

Ambo Anthos; 432 pagina's; € 24.

Sally Rooney schreef onder meer Gesprekken met vrienden en Normale mensen.

****

Weet het Instagram-algoritme dat ook u zit te wachten op 'Intermezzo', de nieuwe roman van Sally Rooney? Er valt moeilijk te ontkomen aan de batterij posts van uitgevers en boekhandelaren, van uitverkorenen die hun vooruitexemplaar in een hip en liefst zomers decor savoureren, en van enthousiastelingen die uitzinnig quotes en totebags bejubelen - een trefzekere campagne omdat de Rooney-lezer onvermijdelijk veronderstelt dat de schrijfster zelf er een bloedhekel aan heeft.

Die wrevel over viraal gaande marketing heeft Rooney overgehouden aan de ontvangst van haar debuut. Ze was jong en bijzonder en haar roman evenzeer, en dat volstond om haar de etiketten 'de stem van de millennials' en 'de Salinger voor de Snapchat-generatie' op te kleven. Het hielp niet dat haar tweede roman, 'Normal People', een onwaarschijnlijke bestseller werd - ook dankzij de halsketting van Paul Mescal en onze huidhonger tijdens de lockdowns.

Van die etiketten is Rooney, intussen 33 en aan haar vierde roman toe, stilaan verlost. Boek na boek is immers duidelijk geworden dat het haar niet te doen is om de existentiële zielenroerselen van twintigers, maar om het blind navigeren doorheen de chaos van het leven tout court, en om de nu eens frivole en dan weer wrange worsteling met de liefde. Rooney-personages staan zelfbewust in leven en liefde, zijn mondig behalve over hun eigen gevoelens, en hebben moeite met het synchroniseren van hoofd en hart.

In 'Intermezzo' voert Rooney voor het eerst mannelijke protagonisten op: de 32-jarige advocaat Peter en zijn tien jaar jongere broer, het schaakwonder Ivan. De broers, emotioneel op drift in de rouw om hun vader, kampen met relationele sores: de gladde en schijnbaar geslaagde Peter pendelt tussen zijn vorige geliefde, voor wie seks sinds een ongeluk onmogelijk is, en een jonger meisje dat online naaktfoto's verkoopt; de sociaal onhandige Ivan voelt voor het eerst vlammetjes in zijn bloed dansen dankzij een geheime liefde met een gescheiden vrouw van veertien jaar ouder. U vat het meteen: in de rechtbank is een intermezzo een pauze, in het schaakspel een onverwachte zet. (Liefde is een schaakspel - een schlagerzanger is er vast al mee aan de haal.)

FONTAINES D.C.

'Intermezzo' telt ruim vierhonderd bladzijden, maar de broers ontmoeten elkaar maar een paar keer. Ze dwalen langs elkaar heen, ondanks hun verlangen verdriet te delen, samen troost te zoeken, aandacht en begrip uit te wisselen. Rooney verkent niet alleen verhaaltechnisch (mannelijke hoofdpersonages) en thematisch (broederliefde) nieuwe horizonten, ook stilistisch toont ze zich ambitieuzer dan voorheen. Waar de vertelstemmen in haar vorige drie boeken gelijkluidend klonken, verschillen de fragmenten met Ivan opvallend in klankkleur van die met Peter. De jongste, niet-gediagnosticeerd neurodivers, etaleert een verheviging van de hyperbewuste blik op de wereld die we kennen van andere Rooney-romans: 'Mensen leren elkaar kennen, er gebeuren dingen, zo is het leven.' De onrust van Peter vat Rooney in heerlijk gejaagd proza, een opzwepende gedachtestroom van onafgemaakte zinnen, aarzelingen en associaties.

'Intermezzo' is Rooneys vierde geslaagde verkenning van de liefde en haar listen en lagen, bergen en dalen: in sensitieve scènes met oog voor het tekenende detail vat ze onwankelbaar goed hoe liefde levens verandert en tekent. Maar wordt de Ierse wonderdebutant met elke roman ook beter? 'Gesprekken met vrienden' is een prachtig en van beloftes ritselend debuut, 'Normale mensen' haar boek for the millions, 'Prachtige wereld, waar ben je' een verfrissend beschouwende roman, en 'Intermezzo' haar hoogst gegrepen en meest literaire boek. Rooney is in volle ontplooiing, maar tegelijk boet haar proza ook af en toe in aan intensiteit en krijgt het bij momenten iets vrijblijvends. Een gemis dat eenvoudig te compenseren valt met de juiste soundtrack tijdens uw lectuur: de nieuwste Fontaines D.C., ook uit Dublin dus. Tot uw dienst. 

Een eigentijdse roman over twee Ierse broers die elk op hun eigen wijze om proberen te gaan met de dood van hun vader. Peter, begin dertig en een succesvolle advocaat in Dublin, worstelt sinds het overlijden van zijn vader met slapeloosheid en zijn relaties met twee vrouwen: zijn jeugdliefde Sylvia en de onbezonnen Naomi. Zijn 22-jarige broer Ivan, een bedachtzame schaker, ontmoet na hun vaders dood de 36-jarige Margaret, die haar turbulente verleden achter zich probeert te laten. Voor beide broers en voor de mensen die zij liefhebben breekt een nieuwe fase aan van verlangen, wanhoop en mogelijkheden: een kans om te ontdekken hoe vol een leven kan zijn zonder te barsten. In frisse en moderne, licht onderkoelde stijl geschreven, zonder aanhalingstekens in de dialogen. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Sally Rooney (1991) is een internationaal bekende Ierse schrijver en filmscenarist. Ze schreef meerdere romans, waaronder het veelgeprezen ’Normale mensen’, dat tevens als serie werd verfilmd. Haar werk wordt in meer dan twintig landen uitgegeven.